آثار میرزا محمدرضا کلهر
میرزا محمدرضا کلهر
میرزا محمدرضا کلهر در سال 1207 هجری خورشیدی میان ایل کلهر در ناحیه جنوب کرمانشاه دیده به جهان گشود. محمدرضا در نوجوانی به مقتضای نوع زندگی ایلی خود، به آموختن سوارکاری، تیراندازی و فنون رزم متمایل بود. او که در یک درگیری ایلی زخمی برداشته بود، تا آخر عمر دچار کم شنوایی بود. در میان ایل رسم بود پس از فراغت از رزم و سواری برای استراحت دادن به جسم و روح خویش به نسخه برداری از نسخ شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی و مثنوی می پرداختند. پس از یک درگیری ایل کلهر با قشون دولتی به تصمیم پدر، پسران خانواده ابتدا به نفت شهر و سپس طهران قدیم مهاجرت کردند. به همین خاطر او در ابتدای سکونت در طهران، برای در امان بودن نام «کلهر» را به جای نام پدری می‌آورد که بعدها هم بخاطر استفاده مکرر به نام اصلی و هنری وی در تاریخ هنر ایران ثبت و ضبط شد.
محمدرضا که میل و قریحه شخصی و استعداد ذاتی در کتابت داشت پس از مهاجرت به تهران نزد میرزا محمد خانساری تعلیم خط دید و رضابیگ به میرزا رضا معروف شد. میرزا محمدرضا کلهر در خوشنویسی بسیار ممارست می ورزید. نقل است که از بیست و چهار ساعت شبانه روز، هجده ساعت مشق می کرده است.
او که در خوشنویسی به شهرت زیادی دست یافته بود از طرف ناصرالدین شاه احضار شد تا وی را در وزارت انطباعات به کار گمارد اما میرزا که از مناعت طبع بالایی برخوردار بود، از این سمت سرباز زد. تنها یک بار که ناصرالدین شاه به مشهد می رفت به شوق زیارت حرم امام رضا (ع) همراه اردوی شاه شد و در طول مسیر سفر روزنامه “وقایع اتفاقیه” را می نوشت که به تدریج چاپ می شد. در هنگام بازگشت از همین سفر بود که به بیماری وبا مبتلا می شود و روز جمعه 29 مرداد سال 1271 هجری خورشیدی در سن 65 سالگی در می گذرد.
میرزا محمدرضا کلهر از هنرمندان مهم و نامی هنر خوشنویسی است. از تحولات مهمی که از زمان میرزا محمدرضا کلهر در ایران اتفاق افتاد می توان به صنعت چاپ سنگی اشاره نمود که خود یکی از عوامل مهم دگرگونی در جامعه فرهنگی ایران از جمله خط و کتابت به شمار می رفت. میرزا محمدرضا در این میان سهم مهمی در همراستا کردن شیوه و اصول نگارش خط نستعلیق با این اتفاق مهم داشت. وی تغییرات قابل توجهی در شاکله خط نستعلیق ایجاد نمود که به پیدایش مکتب کلهر انجامید. او به واسطه خوشنویسی روی سنگ و با مرکب غلیظ که برای چاپ سنگی اجتناب‌ناپذیر بود شیوه‌ای پدید آورد که حروف آن چاق و کشیده‌ها کوتاه بودند.
از میرزای کلهر نگارش روزنامه‌هایی چون شرف و شرافت و کتاب‌هایی چون ریاض المحبین و فیض‌الدموع و سفرنامه‌های ناصرالدین شاه به خراسان برای علاقمندان به‌جا مانده است. اواخر دوره قاجار به دلیل آنکه ارتباط خوشنویسان با سلسله اساتید قدیمی منقطع شده بود، آثار چاپی میرزای کلهر سرمشق خوبی برای علاقه‌مندان به خط به‌شمار می‌رفت. شیوه کلهر تا به امروز شیوه رایج و مطلوب بسیاری از خوشنویسان معاصر می‌باشد. استادان علی اکبر کاوه، حسن زرین خط، ابراهیم بوذری، ملک الخطاطین، آقا سید مرتضی برغانی (پدر دو استاد نامی خوشنویس سیدحسن و سیدحسین میرخانی)، آقا مرتضی نجم آبادی و عمادالکتاب از پیروان مکتب کلهر بودند.